Nowa figuracja to prąd artystyczny zrodzony na początku lat 60. XX wieku w obrębie malarstwa kultury anglosaskiej i francuskiej. Był to powrót do przedstawienia ludzkiej sylwetki równoznaczny z odrzuceniem abstrakcji, która dominowała na scenie artystycznej Zachodu od zakończenia II wojny światowej. Przede wszystkim chodziło o zwrot ku sztuce figuratywnej i zaangażowanej. Twórcy zaczęli komentować kondycję egzystencjalną człowieka i jego współczesne problemy: mechanizmy uwikłań w polityczne, ekonomiczne i społeczne tryby.

Termin nowa figuracja (neue figurationen) po raz pierwszy pojawił się w publikacji niemieckiego artysty i krytyka sztuki Hansa Platscheka1. Jego książka, wydana pod znamiennym tytułem Neue Figurationen. Aus der Werkstatt der heutigen Malerei”, ukazała się w 1959 roku2. Niewiele później, w marcu 1961 roku francuski krytyk sztuki – Michel Ragon również posłużył się tym terminem (la nouvelle figuration), przyczyniając się w następnych latach do jego spopularyzowania3. Zapowiedzi nowego prądu artystycznego można było dostrzec w pracach, które zostały pokazane na wystawie „New Images of Man” w nowojorskim Muzeum Sztuki Nowoczesnej w tym samym roku, gdy Platschek wydawał swoją książkę. O ile publikacja i nowojorski pokaz sygnalizowały pojawianie się nowych zjawisk w sztuce, o tyle swoistym usankcjonowaniem nowego prądu artystycznego była kolejna wystawa – „Mythologies quotidiennes”, zorganizowana w 1964 roku w Muzeum Sztuki Nowoczesnej Miasta Paryża4.

Nowa figuracja szybko zadomowiła się na polskiej scenie artystycznej. W połowie lat 60. XX wieku pojawiły się pierwsze jej przykłady. Powrót do sztuki figuratywnej w Polsce w znacznym stopniu rozpoczął się nie za sprawą czynników zagranicznych, lecz w oparciu o rodzime malarstwo powojenne. Za prekursorów tego prądu w kraju można uznać Andrzeja Wróblewskiego, Bronisława Wojciecha Linkego oraz Jana Lebensteina, którzy zainteresowanie przedstawieniem ludzkiej postaci wykazywali już w latach politycznej odwilży5. Pierwszymi propozycjami malarstwa figuratywnego po kilkuletniej dominacji poetyk abstrakcyjnych w Polsce są dzieła większości członków krakowskiej grupy Wprost (Macieja Bieniasza, Zbyluta Grzywacza, Leszka Sobockiego, Jacka Waltosia) oraz Krzysztofa Buckiego, Teresy Pągowskiej, Janusza Przybylskiego, Marka Sapetty i Wiesława Szamborskiego6. Zdaniem Bożeny Stokłosy „Wystąpienie [grupy Wprost] było w polskiej sztuce połowy lat 60-tych jedną z najpoważniejszych manifestacji na rzecz sztuki przedstawiającej, nowofiguratywnej i zaangażowanej w aktualne problemy społeczno-polityczne”7.

Czytaj więcej

mp_logo_copy1

Autorem projektu i tekstów zamieszczonych na witrynie jest dr Marek Maksymczak, laureat programu Stypendium Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego „Młoda Polska”.

Jak cytować?

Więcej informacji o autorze

Hans Platschek
Hans Platschek
Michel Ragon, 1955, Paryż
Michel Ragon, 1955, Paryż
  1. Na postać Hansa Platscheka zwrócił uwagę Andrzej Kostołowski w swym tekście: Grupa Wprost – spojrzenie w roku 2016, w: Wprost 1966-1986, red. A. Król, J. Waltoś, katalog wystawy w Centrum Sztuki Manggha w Krakowie, Kraków 2016, s. 33.
  2. H. Platschek, Neue Figurationen. Aus der Werkstatt der heutigen Malerei, München, 1959.
  3. M. Ragon, A la recherche d’une nouvelle figuration, „Arts”, 22 mars 1961. Na postać Michela Ragona również zwrócił uwagę Andrzej Kostołowski, zob. tenże, Grupa Wprost – spojrzenie w roku 2016, w: Wprost 1966-1986, op. cit., Kraków 2016, s. 33.
  4. Kolejnymi wystawami, które przyczyniły się do rozwoju i popularyzacji dyskursu nowej figuracji, były następujące pokazy: „Nouvelle figuration” w Galerie Mathias Fels w Paryżu (1962), „Figuration-Défiguration” w Musée des Beaux-Arts de Gand (1964), „La figuration narrative dans l’art contemporaine” w Galerie Creuze w Paryżu (1965), „Bande dessinée et figuration narrative” w Musée des Art Décoratifs w Paryżu (1966).
  5. Michel Ragon w lutym 1961 roku opublikował tekst, w którym oprócz nowoczesnej figuracji hiszpańskiej, zanalizował twórczość Jana Lebensteina. Było to na miesiąc przed ukazaniem się jego słynnego artykułu wprowadzającego termin „la nouvelle figuration”. Zob. M. Ragon, Les Vagues polonaises et espagnoles, „Arts”, 22 février 1961. O prekursorskiej roli malarstwa Andrzeja Wróblewskiego i Bronisława Wojciecha Linkego dla polskiej nowej figuracji wspomniał Janusz Bogucki w: Sztuka Polski Ludowej, Warszawa 1983, s. 243.
  6. Członkinią grupy Wprost była jeszcze Barbara Skąpska, jednak jej malarstwa nie należy włączać do nurtu nowej figuracji. Jako pierwsi o istotnym znaczeniu twórczości grupy Wprost dla polskiej sztuki wspomnieli: Tadeusz Nyczek w: Paradoksy grupy „Wprost”, „Twórczość” 1979, nr 3, 92-113; Małgorzata Kitowska-Łysiak w: Świat przedstawiony? O grupie Wprost, Lublin 2006 oraz Piotr Pawlak w: Wprost? O polskiej figuracji lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych, „Artium Quaestiones” 2008, nr 19, s. 99-126. Więcej o grupie Wprost zob. M. Maksymczak, Bunt przeciw władzy i formalizmowi. Próba interpretacji twórczości grupy Wprost, Warszawa 2017
  7. B. Stokłosa, Artystyczno-społeczna problematyka zrzeszeń plastyków w Polsce w latach 1946-1976. Grupy twórcze i tzw. galerie autorskie, mps, rozprawa doktorska napisana pod kierunkiem Marcina Czerwińskiego w IS PAN, Warszawa 1981 r., s. 196, mps w: Zbiory Specjalne IS PAN.